Miljoenen voor defensie, meer kosten voor het klimaat?

De Nederlandse overheid wil fors gaan investeren in defensie om de nationale veiligheid te versterken, maar gaat dit niet ten koste van natuur en klimaat? Een actuele casus die goed past bij een les maatschappijleer of maatschappijwetenschappen. Het roept vragen op over botsende belangen, waarden, internationale verhoudingen — én over de vraag of nationale en planetaire veiligheid daadwerkelijk tegenover elkaar staan.

Bron: Getty Images

Plannen om milieuregels te versoepelen en natuurgebieden op te offeren voor militaire uitbreiding roepen weerstand op bij ecologen en maatschappelijke organisaties. Ondertussen draagt de wereldwijde wapenindustrie fors bij aan CO₂-uitstoot en milieuschade. Sluit het beschermen van onze nationale veiligheid de bescherming van de planetaire veiligheid uit?

Nationale én planetaire veiligheid

“Defensie wil uitzondering op milieuregels om te groeien ‘voor het vaderland’”, kopte nos.nl recentelijk. Het kabinet is op dit moment hard bezig met wet- en regelgeving omtrent de groei van de Nederlandse krijgsmacht. Eén ding staat vast: er komen grotere investeringen in defensie. Het plan is dat er de komende jaren tienduizenden militairen bij komen, als gevolg van de Wet op de gereedheid: het klaarstomen van Nederland op toenemende dreiging van oorlog en geweld. Dat we een twee voor twaalf moment naderen wordt onder andere duidelijk gemaakt in het nieuwe reclamespotje van defensie. Zo kan je YouTube video zomaar verstoord worden door een steeds sneller tikkende klok en de woorden: “het is tijd om er echt toe te doen, tijd voor defensie”.  

Nu oorlogen dichtbij huis komen en niemand weet wat Poetin gaat doen, is dat begrijpelijk. Dagelijks wordt in het nieuws, tijdens talkshows en bij kringverjaardagen gesteld dat we meer moeten investeren in defensie om onze veiligheid te kunnen waarborgen. Echter, dit is niet de enige veiligheidsdreiging die op de loer ligt. Bij “de tijd die verandert” zoals het reclamespotje van defensie benadrukt, hoort ook onze planetaire veiligheid. Klimaatverandering creëert op steeds meer plekken in de wereld levensbedreigende situaties. Waar moeten we in deze situatie voor kiezen om als land in te investeren? En is het wel mogelijk om tegelijkertijd nationale en planetaire veiligheid te waarborgen?  

Uitzondering op milieuregels

Dat veiligheid belangrijk is, daar is men het over het algemeen over eens. Over de weg daar naartoe en wat we hiervoor willen opofferen verschillen alleen de meningen. Politiek Den Haag heeft recent laten weten investeringen in defensie te steunen en zelfs aan de Natura2000-regeling te willen sleutelen om dit waar te kunnen maken. Natura2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden met als doel deze collectief te beschermen en biodiversiteit te behouden.

Provincies, gemeenten, natuurorganisaties en bewonersgroepen hebben bezwaar tegen deze plannen. Het zou niet alleen resulteren in toenemende geluidsoverlast en het innemen van gebieden die ook gebruikt kunnen worden voor bijvoorbeeld huisvesting, maar het kan ook diverse natuurgebieden en dierenpopulaties laten verdwijnen. Ecoloog Ruben Smit zegt bijvoorbeeld: “Ik vind dat de kwaliteit van je eigen leefomgeving niet in gevaar moet komen onder het mom van oorlogsdreiging”. Hij begrijpt goed dat defensie kijkt naar de mogelijkheden om Nederland te beschermen, maar vindt dat de belangen niet goed worden afgewogen.  

De kosten voor het klimaat

Verrassend genoeg wijst onderzoek van Defensie uit dat de natuur op defensieterreinen juist opvallend goed tot bloei komt, omdat er veel minder mensen zijn die de natuur schade aan kunnen brengen. Maar dit betekent volgens ecoloog Wamelink niet dat elk terrein geschikt is voor militaire activiteit. Sterker, testen met explosieven zorgen wel degelijk voor de verdwijning van natuur waardoor “een maanlandschap” kan ontstaan. De conclusie: achter dit soort beslissingen gaan meerdere tegenstellingen schuil, zowel tussen individuele en collectieve belangen als tussen korte- en langetermijnvisies. 

Deze tegenstellingen spelen ook op andere manieren een rol bij (de voorbereiding op) oorlog die, zeker nu de EU en de NAVO willen herbewapenen, relevant zijn. Uit een recent onderzoek van de Conflict and Environment Observatory blijkt bijvoorbeeld dat de oorlog in Oekraïne niet alleen veel mensenlevens kost, maar ook leidt tot klimaatschade, onder andere door verlies van biodiversiteit en verwoesting van natuurgebieden. Verder wordt de wereldwijde wapenhandel steeds schadelijker voor het milieu als gevolg van de toenemende productie en complexiteit van de geavanceerde wapenindustrie.

Het resultaat: nu al wordt de totale CO2-uitstoot van krijgsmachten en de wapenindustrie geschat op 5,5 procent van alle uitstoot wereldwijd. Dit is bijna net zoveel als de jaarlijkse uitstoot van alle passagiersauto’s wereldwijd. Ter vergelijk, alle krijgsmachten samen zouden in het rijtje van landen dat het meeste CO2 uitstoot op de 4^e plek eindigen. Alleen China, Amerika en India zouden de legers voor zich dulden (zie afbeelding). Als de Europese Commissie inderdaad 800 miljard gaat investeren in defensie(materieel) om Europa te herbewapenen en Navo-lidstaten in juni in Den Haag afspreken om minimaal 3,5% van hun BBP te gaan besteden aan defensie, wordt dit alleen maar meer. Niet echt bevordelijk voor planetaire veiligheid dus.  

Bron: militaryemissions.org

De beslissingen van politiek Den Haag waar in te investeren blijkt dus niet eenvoudig. Misschien is de milieuschade het wel waard als we hiermee onze nationale veiligheid kunnen veiligstellen: politiek gaat tenslotte om keuzes maken. Toch wordt het gesprek over de invloed van dit soort keuzes op milieu en duurzaamheid vaak achterwege gelaten als we het hebben over militaire investeringen. Ook hier zou het in het nieuws, tijdens talkshows of bij kringverjaardagen best eens over mogen gaan.

Inzetten in de klas

De casus over de botsing tussen de nationale en planetaire veiligheid past goed bij een les maatschappijleer of maatschappijwetenschappen. Bij maatschappijleer kun je de casus inzetten als voorbeeld van een maatschappelijk probleem, dilemma’s over botsende waarden en belangen en internationale machtsverhoudingen.

Bij maatschappijwetenschappen kun je de actuele casus rondom de NAVO-top inzetten als voorbeeld van internationale verhoudingen, samenwerking en conflict en visies op globalisering en milieu.

Hoe geef jij vorm aan deze casus in de klas? Laat het ons weten via klimaatwijzer@uu.nl

---

Bronnen: